ابن اعرابی (دائرة‌المعارف‌مؤلفان‌اسلامی)ابوعبدالله محمد بن زیاد اعرابی (۱۵۰-۲۳۱ق)، مشهور به ابن اعرابی، لغت‌شناس، نسّابه و اخباری قرن سوم هجری قمری در کوفه بود. ۱ - معرفی اجمالابوعبدالله محمد بن زیاد اعرابی کوفی هاشمی، مشهور به ابن اعرابی، مولای بنی‌هاشم بود و در سال ۱۵۰ق در کوفه زاده شد. در کودکی پدر خود را از دست داد و مادرش به همسری مفضّل ضبّی، راوی بزرگ اشعار عرب در آمد. ابن اعرابی نزد مفضّل نخستین مایه‌های شعر و لغت عربی و آیین روایت آنها را کسب کرد و علاوه بر مفضّل، با کسائی نیز همنشینی داشت و از او نوادر و نحو آموخت. از استادان او جز کسائی، به دو تن دیگر، یعنی قاسم بن معن مسعودی و ابومعاویه ضریر نیز اشاره کرده‌اند. به علاوه، بخشی از علوم خویش مانند لغت و ادبیات عرب را از اعراب بادیه‌نشینی که در اطراف کوفه ساکن بودند، نظیر بنی اسد و بنی عقیل فرا گرفته و از فصیحان عرب مانند صموتی کلابی و ابوالمحبّب ربعی روایت کرده است. ۲ - شاگردانابن اعرابی لغت‌شناس، نسّابه و اخباری بود و به گفته شاگردش ابوالعباس احمد بن یحیی ثعلب، گویا علم لغت به وی سرانجام یافته است. وی احتمالا از جوانی به کار تدریس پرداخت و کار او اندک اندک بالا گرفت و درس باعظمتی تشکیل داد [۱۰]
ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، الاغانی، ج۸، ص۴۷۳.
و بنا به روایتی صد تن در آن درس حاضر می‌شدند و شخصیت معروفی چون ثعلب بیش از ده سال در آن مجلس درس می‌خواند. از دیگر شاگردان و راویان وی ابواسحاق ابراهیم بن اسحاق حربی، ابوعکرمه ضبّی و ابوشعیب حرانی را می‌توان یاد کرد. ازهری وی را پارسا و راستگو خوانده و برخی چون ابن انباری وی را ثقه نیز دانسته‌اند و در مقابل، ابونصر باهلی او را کذّاب می‌خواند. گویند که ابن اعرابی احول و اعرج بود. ۳ - وفاتوی در نهایت در حالی که هشتاد سال از عمرش گذشته بود، به سال ۲۳۱ق در سامرا وفات یافت. تاریخ‌های دیگری نیز برای وفاتش یاد شده است. ۴ - تالیفاتآثار و تالیفات او عبارت‌اند از: النودار، الانواء، صفة الزرع، الخیل، مدح القبائل، معانی الشعر، تنسیق الامثال، النبات، الالفاظ، نسب الخیل، نوادر، الدبیریین، نوادر بنی فقعس، الذباب، النبت و البقل تاریخ القبائل، کرامات الاولیاء خلق الانسان، خلق الفرس الحیل (با توجه به سایر کتاب‌ها، الخیل صحیح‌تر به نظر می‌رسد.) اسماء خیل العرب و فرسانها، البئر [۲۵]
کحاله، عمررضا، المستدرک علی معجم المؤلفین، ص۶۴۴.
و مراثی الحسین (علیه‌السّلام). [۲۷]
طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری، ج۹، ص۷۴.
[۳۶]
مرزبانی، محمد بن عمران، الموشح، ص۳۱۵.
[۳۷]
مرزبانی، محمد بن عمران، الموشح، ص۳۳۸.
۵ - پانویس۶ - منبع• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۶۴۷-۶۴۸، برگرفته از مقاله «محمد ـ ابن اعرابی». رده‌های این صفحه : درگذشتگان سال 231 (قمری) | راویان قرن 3 (قمری) | زادگان سال 150 (قمری) | شخصیت‌های قرن 3 (قمری) | لغویان قرن 3 (قمری) | مولفان قرن سوم | نسب‌شناسان قرن 3 (قمری)
|